Two Metaphysical Beings

Δύο Μεταφυσικά Όντα

Το μυστήριο της καταγωγής των ιδεών προμηθεύει στη φανταστική ζωολογία ένα ζεύγος παράξενων πλασμάτων. Το ένα δημιουργήθηκε περί τα μέσα του 18ου αιώνα, το άλλο εκατό χρόνια αργότερα. Το πρώτο είναι το άγαλμα που αισθάνεται του Κοντιγιάκ. Ο Καρτέσιος πρέσβευε την πλατωνική δοξασία των έμφυτων ιδεών – ο Ετιέν Μποννό ντε Κοντιγιάκ, προκειμένου να τον αντικρούσει, επινόησε ένα μαρμάρινο άγαλμα που έμοιαζε με το ανθρώπινο σώμα και που το ενοικούσε μια ψυχή η οποία δεν είχε ποτέ ούτε αντίληψη ούτε σκέψη. Στην αρχή ο Κοντιγιάκ αποδίδει στο άγαλμά του μια και μόνη αίσθηση, ίσως τη λιγότερο σύνθετη απ’όλες – την όσφρηση. Η βιιογραφία του αγάλματος αρχίζει μ’ένα ελαφρό άγαλμα γιασεμιού – για μια στιγμή σ’ολόκληρο το σύμπαν δεν υπάρχει παρά μόνον αυτό το άρωμα – ή, για να είμαστε πιο ακριβείς, το άρωμα αυτό είναι το Σύμπαν, το οποίο μια στιγμή αργότερα θα είναι το άρωμα ενός ρόδου, ύστερα ενός γαρίφαλλου κ.ο.κ. Στη συνείδηση του αγάλματος, όταν υπάρχει μία και μόνη μυρωδιά, έχουμε προσοχή. Όταν η μυρωδιά διαρκεί αφού το ερέθισμα πάψει, έχουμε μνήμα – όταν μια παρούσα και μία παρελθούσα εντύπωση απασχολούν την προσοχή του αγάλματος έχουμε ικανότητα σύγκρισης. Όταν το άγαλμα αντιλαμβάνεται ομοιότητες και ανομοιότητες, έχουμε κρίση – όταν η ικανότητα σύκγρισης και η κρίση επαναλαμβάνονται, έχουμε στοχασμό – όταν μια ευχάριστη ανάμνηση είναι πιο έντονη από μια δυσάρεστη εντύπωση, έχουμε φαντασία. Κι όταν αρχίσει η λειτουργία της κατανόησης, θα αρχίσει και η λειτουργία της θέλησης: αγάπη και μίσος (έλξη και αποστροφή), ελπίδα και φόβος. Η συνειδητοποίηση εκ μέρους του αγάλματος ότι έχει διέλθει από πολλές διανοητικές καταστάσεις θα το οδηγήσει στην αφηρημένη έννοια των αριθμών – η συνειδητοποίηση πως είναι το άρωμα του γιασεμιού και πως υπήρξε το άρωμα του γιασεμιού στην έννοια του Εγώ. Ο συγγραφέας τώρα θα προικίσει τον υποθετικό του άνρθωπο με ακοή, γεύση, όραση, και τέλος, αφή. Η τελευταία αυτή αίσθηση θα του αποκαλύψει ότι υπάρχει ο χώρος και ότι, εντός αυτού του χώρου, υπάρχει και ο ίδιος, μέσα σ’ένα σώμα – πριν απ’αυτό το στάδιο, δεν αντιλαμβανόταν τους ήχους, τις οσμές και τα χρώματα παρά ως παραλαγγές ή μεταλλαγές της συνείδησής του. Η πιο πάνω αληγορία τιτλοφορείται Traité des sensations και χρονολογείται από το 1754 – για την παρούσα σύνοψή της, συμβουλευτήκαμε τον δεύτερο τόμο του Histoire de la philosophie του Μπρεγιέ. Το άλλο πλάσμα που δημιουργήθηκε μέσα από τον προβληματισμό περί συνείδησης είναι το ‘υποθετικό’ ζώο του Ρούντολφ Χέρμαν Λότσε. Τον ον αυτό, που είναι ακόμα πιο μοναχικό από το άγαλμα που οσφραίνεται ρόδα και καταλήγει να γίνει άνθρωπος, έχει σοτ δε΄ρμα του ένα και μόνο κινητό και ευαίσθητο σημείο – στην αιχμή μιας κεραίας. Όπως είναι φανερό, η δομή του δεν του επιτρέπει να έχει ταυτόχρονα περισσότερες της μιας αισθήσεις. Ο Λότσε υποστηρίζει ότι η ικανότητα του να μαζευτεί ή να εκτείνει την ευαίσθητη κεραία του θα επιτρέψει σ’αυτό το σχεδόν ημιτελές ζώο να ανακαλύψει τον εξωτερικό κόσμο (χωρίς τη συνδρομή των καντιανών κατηγοριών χρόνου και χώρου) και να διακρίνει ένα ακίνητο αντικείμενο από ένα κινητό. Αυτή τη μυθοπλασία μπορεί κανείς αν τη βρεί στο βιβλίο Medizinische Psychologie (1852) – την έχει εγκωμιάσει ο Χανς Βάιχινγκερ.