ΜΕΡΟΣ 1ο

To ένδυμα και η έκφραση εαυτού μέσω της μόδας ανοίγει μια συζήτηση με τον κόσμο, ως ένα αποτελεσματικό μέσο μη-λεκτικής επικοινωνίας. Σίγουρα, είμαστε περιορισμένοι από προκαθορισμένους κανόνες, έθιμα, συμβάσεις και τελετουργίες που οριοθετούν την υποτιθέμενη ελευθερία μας. Αυτά τα όρια καθορίζονται από το κοινωνικό μας περιβάλλον, το πολιτισμικό και θρησκευτικό σύστημα αξιών μέσα στο οποίο ανατρεφόμαστε. Το ένδυμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο μέτρησης της δέσμευσης ή του επιπέδου προσαρμογής του ατόμου στην αντίστοιχη ομάδα, και εν αγνοία του μετατρέπεται σε έναν δείκτη ταυτότητας και κοινωνικής ύπαρξης, καθώς μεταφέρει πληροφορίες για την εθνικότητα, τις νόρμες σχετικά με το φύλο, το σύστημα αξιών και το επίπεδο θρησκευτικής συμμετοχής του εκάστοτε ανθρώπου. Η θρησκεία, ή μάλλον οι ‘αντιπρόσωποι’ των διάφορων θεών, έχουν εκμεταλλευτεί το γεγονός αυτό για να διεκδικήσουν τον κοινωνικό έλεγχο. Έτσι, το ιερό ή το κοσμικό ένδυμα μπορεί να εξασφαλίσει την πίστη και την αφοσίωση στην ομάδα, και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο το ένδυμα είναι τόσο σημαντικό σε μία υποτιθέμενα μη-επιφανειακή πρακτική. Το ιερό ένδυμα (άγιο, που χρησιμοποιείται σε πατριαρχικές θρησκείες για να επιβάλει εξουσία προερχόμενη από φυλετικές διακρίσεις), ή κοσμικό (εκκλησιαστικό, λειτουργικό, που χρησιμοποιείται σε τελετουργίες από θρησκευτικούς ασκούμενος όπως οι ιερείς), χρησιμοποείται για να εκφράσει τον κάθε πολιτισμό. Το περίεργο είναι ότι παρ’ όλο που οι πολιτισμοί εξελίσσονται και αναπτύσσονται, αυτό δεν φαίνεται να συμβαίνει με τα ενδύματα αυτά, που μοιάζουν να είναι μάλλον απολιθωμένα και παγωμένα στον χρόνο.

ΙΝΔΟΥΙΣΜΟΣ

Γνώρισα τον ινδουισμό όταν ταξίδεψα στη νοτιο-δυτική Ινδία. Ο ινδουισμός – ή Sanatana Dharma – όπως περιγράφεται από το Ανώτατο Δικαστήριο της Ινδίας: ‘Αντιθέτως με άλλες θρησκείες στον κόσμο, δεν ισχυρίζεται κανένα θεό, δεν πιστεύει σε καμία φιλοσοφική έννοια, δεν ακολουθεί καμία πράξη θρησκευτικών τελετών ή παραστάσεων – στην πραγματικότητα, δεν αντανακλά το παραδοσιακό πρότυπο μιας θρησκείας ή ενός δόγματος. Είναι ένας τρόπος ζωής και τίποτα παραπάνω’. Αυτή ή ‘αιώνια παράδοση’, και τρίτη μεγαλύτερη θρησκεία στον κόσμο, έχει μία περίπλοκη και αντιφατική φύση συνδυάζοντας την πίστη, τις παραδόσεις και τη φιλοσοφία πάνω στην οποία ζει το κάθε άτομο. Ο ινδουισμός έχει θέσει τέσσερις Purusarthas – στόχους της ανθρώπινης ζωής – το Dharma (ηθική και ευθύνες), το Artha (ευημερία και εργασία), το Kama (επιθυμίες και πάθη) και τη Moksha (ηθική και υποχρεώσεις), που βέβαια υπάρχουν σε όλες τις θρησκείες. Στον ινδουισμό, υπάρχει μια έντονη αίσθηση αμφισβήτησης της εξουσίας με σκοπό να κατανοηθεί και να αναπτυχθεί το νόημα αυτών των αληθειών, και αυτό είναι τι τον κάνει μια μάλλον ελευθερωτική εμπειρία. Η θέση της γυναίκας στο ινδουισμό ποικίλει, από την υψηλότερη θεά και ουσία του σύμπαντος σε νοικοκυρά και μητέρα, με πολλαπλά δικαιώματα και καθήκοντα, πολλά είδη γάμων και το δικαίωμα στο διαζύγιο. Ο ινδουιστικός πολιτισμός καθρεπτίζεται στα παραδοσιακά ενδύματα που χρησιμοποιούν οι ινδουιστές για να εκφράσουν – μεταξύ άλλων – τη κάστα τους, τους θεούς στους οποίους είναι αφοσιωμένοι και το επίπεδο της θρησκευτικής εμπλοκής τους. Σε αντίθεση με άλλους πολιτισμούς, η έκθεση του γυναικείου σώματος δεν είναι κατακριτέα, καθώς οι γυναίκες φορούν σάρι, ένα πολύχρωμο ύφασμα τυλιγμένο και πλισαρισμένο γύρω από τη μέση, που συχνά αφήνει τη περιοχή του στομαχιού ακάλυπτη, αναδεικνύοντας τις καμπύλες του γυναικείου σώματος χωρίς να προσπαθεί να κρύψει την σεξουαλικότητα που πηγάζει από αυτό. Μια φούστα και ένα μπλουζάκι φοριούνται εσωτερικά, και η άκρη του σάρι είναι κομψά ριγμένη πάνω από τον ώμο. Τα αντρικά ενδύματα θυμίζουν μια ενδυμασία δυτικού τύπου, με μία tunic μπλούζα και παντελόνι, ή είναι εντελώς δυτικοποιημένα – όπως και κάποιες από τις γυναικείες ενδυμασίες – κυρίως σε μεγάλες πόλεις. Οι άντρες και οι γυναίκες χρησιμοποιούν body paint με τη μορφή ενός bhindi (χρωματιστή τελεία στο μέτωπο), ή τατουάζ χένας, για να σηματοδοτήσουν την οικογενειακή τους κατάσταση, ή απλά για διακοσμητικούς λόγους. Αυτού του είδους η ένδυση είναι ταυτόχρονα όμορφη και πρακτική – οι γυναίκες φαίνονται γεμάτες αυτοπεποίθηση, δυναμικές και ασχολούνται με διάφορες δραστηριότητες – είτε σε κέντρα μεγαλουπόλεων όπως η Βομβάη, ή σε μικρά απομακρυσμένα χωριά. Αλλά το ένα πράγμα που χαράχτηκε στο μυαλό μου και με γέμισε με σεβασμό και θαυμασμό προς τον πολιτισμό αυτό ήταν η ειλικρίνεια, η ελευθερία και η απλότητα στην έκφραση της πίστης – γυναίκες, άντρες, παιδιά περνούσαν μεγάλο μέρος της ημέρας τους μέσα και γύρω από ναούς, όχι με αυστηρά θρησκευτικό, ευλαβικό τρόπο – έπαιζαν, μιλούσαν, γελούσαν, μάλωναν και τραγουδούσαν. Η πίστη τους είναι ένα σημείο συνάντησης και ένα μέρος ενότητας.

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ

Γεννηθείσα σε ένα ορθόδοξο περιβάλλον και μεγαλωμένη σε ένα καθολικό σχολείο, παρ’ όλο που είμαι άθεη, γνωρίζω από πρώτο χέρι τις νόρμες και τις αξίες του χριστιανισμού. Όντας η μεγαλύτερη θρησκεία του κόσμου, ο χριστιανισμός διαμόρφωσε σε μεγάλο μέρος τον πολιτισμό του δυτικού κόσμου. Οι αξίες αυτής της θρησκείας, παρουσιασμένες σαν εντολές και χρησιμοποιούμενες και σε άλλες θρησκείες, είναι – τουλάχιστον κάποιες από αυτές- λογικές και υγιείς (μην κατασκευάζεις ομοιώματα, μην καταχράζεσαι το όνομα του κυρίου, κράτα την έβδομη ημέρα ιερή, τίμα τον πατέρα σου και τη μητέρα σου, μην σκοτώνεις, μην κλέβεις, μην μοιχεύεις, μην ψευδομαρτυρείς, μην επιθυμείς τίποτα που δεν είναι δικό σου, μην πιστεύεις σε άλλους θεούς). Ωστόσο, η ερμηνεία τους ανά τους αιώνες έχει οδηγήσει σε μία θρησκεία βασισμένη στην πατριαρχία, τους κανόνες και τους περιορισμούς. Πέρα από τα ‘ιερά’ ενδύματα στις ντουλάπες των παπάδων – μόνο άντρες μπορούν να είναι οι ‘αντιπρόσωποι’ του θεού στη γη – όπως απλές ρόμπες διακοσμημένες με χρυσά στέμματα και διαμαντένιους σταυρούς ως κολιέ, το κοινό αντικείμενο σε όλα τα δόγματα είναι ο σταυρός, που αντιπροσωπεύει την σταύρωση του Ιησού και τη θυσία του για την ανθρωπότητα, ο οποίος είναι συχνά χαραγμένος πάνω στον σταυρό όταν χρησιμοποιείται σαν κόσμημα. Χρησιμοποιείται σαν μαρτυρία στην πίστη και είναι σύμβολο της αφοσίωσης στην θρησκεία – παρ’ όλο που μία από τις εντολές διευκρινίζει ‘μην κατασκευάζεις είδωλα΄. Η ένδυση είναι ιδιαιτέρως σημαντική αναφορικά με το ρόλο της στο κοινωνικό έλεγχο και τη θέσπιση κοινωνικών ιεραρχιών, ορισμούς αποκλίσεων και συστήματα εξουσίας και ελέγχου. Οι γυναίκες στον χριστιανισμό είναι τα μαύρα πρόβατα – τα σώματά τους εμφανίζονται ως πειρασμός και η ανδρική σεξουαλική ενοχή προβάλλεται πάνω στο γυναικείο σώμα. Ανατρέχοντας στην ιστορία του κήπου της Εδέμ, η πτώση του Αδάμ από την θεία χάρη αποδίδεται στην σεξουαλικότητα της Εύας. Συνεπώς η σεμνότητα απαιτείται από τις γυναίκες, σε μία προσπάθεια να εμποδιστεί η έκθεση του σώματος, και το ένδυμα χρησιμοποιείται για να καλύψει τις καμπύλες του γυναικείου σώματος. Ξανά, η υπακοή στους κανόνες αυτούς δείχνει την δέσμευση του ατόμου στη θρησκεία, και σύγχρονα, οι χριστιανοί, σε ένα πλαίσιο αφύπνισης ως προς το πραγματικό νόημα πίσω από αυτές τις νόρμες και σε συνδυασμό με την κοινωνική εξέλιξη, απομακρύνονται όλο και περισσότερο από τους κανόνες αυτούς.

Πολλές θρησκευτικές ομάδες έχουν αναπτύξει κοινωνικές νόρμες όσο αφορά το ντύσιμο. Dress code, τόσο επίσημοι όσο και ανεπίσημοι υπάρχουν ως ένας τρόπος επίδειξης ομαδικής ταυτότητας. Μέλη θρησκευτικών ομάδων ενεργά δημιουργούν τις ίδιες τους τις ζωές και ντύνονται συμβολικά για να εκφράσουν τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις, την προσαρμογή τους στις κοινωνικές αλλαγές, και την συμμόρφωσή τους στους κοινωνικούς κανόνες της θρησκευτικής εξουσίας. Αλλά δεν μπορούμε να μείνουμε με δεμένα τα μάτια ως προς τους λόγους πίσω από τις αποφάσεις και τα διδάγματα που ο κάθε θεός έχει στείλει – γιατί ακόμα κι αν πιστεύουμε σε αυτούς, δεν τους γνωρίζουμε. Το μόνο που γνωρίζουμε είναι τους ανθρώπους που τους ερμηνεύουν, και ως προς αυτούς, θα πρέπει να είμαστε καχύποπτοι, διότι πάντα υπάρχει ένας κρυφός σκοπός.

Όλες οι φωτογραφίες είναι από προσωπικό μου αρχείο.